SERBEST CUMHURİYET FIRKASI(Kuruluşu-Kapatılışı)

Türkiye Cumhuriyeti'nde çok partili hayata geçişin ilk denemesi, 17 Kasım 1924 günü kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile yapılmış; ancak büyük beklentilere karşın kalıcı olmamıştı. Nitekim 5 Haziran 1925'de kapatılmıştı.

Ali Fethi Okyar

KURUCU: ALİ FETHİ OKYAR

Çok partili hayata geçişin ikinci denemesi ise 12 Ağustos 1930'da Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kurulmasıyla gerçekleşti. Bu yeni kurulan partinin kurucusu, dönemin Paris Büyükelçisi Ali Fethi Okyar'dı. Serbest Cumhuriyet Fırkası, Mustafa Kemal'in isteği ve Ali Fethi Okyar'ın girişimleri sonucunda kurulmuştu. Burada önemli bir hatırlatma yapmak gerekir: Ali Fethi Okyar, 22 Kasım 1924-3 Mart 1925 tarihleri arasında Başbakanlık görevinde bulunmuş; Şeyh Said isyanının patlak vermesi üzerine de istifa etmişti.

ATATÜRK'ÜN KIZ KARDEŞİ MAKBULE HANIM SCF'DE

Atatürk'ün, partinin kuruluşunda önemli katkıları oldu. "Serbest Cumhuriyet Fırkası" ismini kendisi vermişti. Ayrıca partinin teşkilatlanması için gerekli maddi kaynağı sağlamış ve Cumhuriyet Halk Fırkası'ndan 40 milletvekili de vermişti. Yine kız kardeşi Makbule Hanım'ın da bu partiye katılmasını sağladı. Bununla Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın çekincelerini ortadan kaldırmayı hedeflemişti.

Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kurulma nedenleri arasında, toplumdaki huzursuzluğu sona erdirmek düşüncesi ağır basar. Bunun yanında, 'İnönü'nün elde ettiği güce karşılık kurulduğu' fikri de yabana atılmayacak bir fikirdir.

ÖZEL GİRİŞİMCİLİĞİ SAVUNUYOR

Serbest Cumhuriyet Fırkası, liberal söylemleriyle dikkat çeken bir partiydi. Devletçi bir ekonomiyi benimseyen Cumhuriyet Halk Fırkası'nın karşısında özel girişimciliği savunuyordu. Çok kısa sürede halk nezdinde büyük itibar gördü. Bunda 1930'larda dünyayı saran ekonomik bunalımın Türkiye'yi de etkilemesinin önemli bir payı vardı.

SCF'NİN İZMİR GEZİSİ

Serbest Cumhuriyet Fırkası, kuruluşunun ardından bir yurt gezisi düzenledi; ilk adres İzmir'di. Ali Fethi Bey ve arkadaşlarını İzmir halkının nasıl karşılanacağı merakla bekleniyordu. Beklenen gün geldiğinde İzmir halkı, Ali Fethi Bey ve arkadaşlarını adeta bağrına bastı. Büyük sevgi gösterisinde bulundular. Fakat ertesi gün SCF ile CHF'liler arasında olaylar çıktı. Bu olaylar sonucunda 12 yaşındaki bir çocuk öldü. SCF'nin önde gelen isimlerinden Ahmet Ağaoğlu, o günü şöyle anlatıyordu: "Kalabalığın ortasından ihtiyar bir adamcağız kucağında taşıdığı bir çocuğu birdenbire Fethi Bey'in ayaklarının dibine atarak, 'İşte size kurban, başkalarını daha veririz. Yalnız sen bizi kurtar' dedi ve ağlayarak kendisi de Fethi Bey'in ellerine sarıldı. Manzara müthiş ürpertici idi. Kanlara boyanmış körpe mektepli çocuk Fethi Bey'in ayakları altında son nefesini veriyordu. Fethi Bey'in gözleri yaşarmış, bazıları hüngür hüngür ağlıyorlardı."(1)

Serbest Cumhuriyet Fırkası, bir süre sonra yapılan belediye seçimlerinde başarılı bir sonuç almıştı. Yaklaşık 40 seçim bölgesinden galip çıkmıştı.

SCF'NİN KAPATILIŞI

Ancak büyük umutlarla kurulan bu parti, yaşanan bir takım hadiseler ve baskılar sonucu kapatılmıştı. Tarihçi Prof. Dr. İlber Ortaylı, SCF'nin kapatılmasıyla ilgili şu yorumu yapmakta: "... Makbule Hanım en başında icazetle o tarafa katılmıştır. Fakat kendisini o kadar kaptırmış ki bir süre sonra Yalova köylerinde rejim aleyhine 'Din ortadan kalktı' tarzında konuşmaya başlamış. Burada iş çok tatsız bir aşamaya ulaşmıştır. 'Kendi kurduğumuz ve göz yumduğumuz partiye karşı daha toleranslı davranmamız gerektiği söylendiği halde' Kılıç Ali, Ali Çetinkaya gibi isimler bu partinin arkadaşlardan birine görev olarak verildiği düsturunu ve mutabakatını unutarak alenen saldırıya geçmiş ve Ali Fethi Bey'i hıyanetle suçlamaya başlamışlardı. Şüphesiz bu, çok yaralayıcı bir durum teşkil ediyor. Böylece bu deney de iyi sonuçlanmıyor, ta 1946 yılına kadar..." (2)

(1) Ahmet Ağaoğlu, Serbest Fırka Hatıraları, s. 63-64

(2) İlber Ortaylı, Yakın Tarihin Gerçekleri, Timaş Yayınları, s.99